Żydzi częstochowianie przez wieki byli częścią naszego świata. Stąd pochodzili, tutaj mieszkali, pracowali, świętowali. Identyfikując się z rodzinną miejscowością, działali na jej rzecz wnosząc znaczący wkład w rozwój gospodarki, oświaty, czy kultury. Uczestnicząc w ważnych dla miasta wydarzeniach historycznych, niejednokrotnie manifestowali przywiązanie do korzeni w myśl idei lokalnego patriotyzmu. Wierność religii i kultywowanie tradycji nie przeszkodziły im przez lata współegzystować w duchu ekumenizmu z sąsiadami innych wyznań w Częstochowie - jednym z najsłynniejszych, światowych ośrodków kultu maryjnego.
Dziś po częstochowskich Żydach zostały na terenie miasta zaledwie ślady ich dawnej działalności. Przypominają czasy największej aktywności ludności wyznania mojżeszowego, ale i najboleśniejsze wydarzenia w historii XX wieku. Obok muzealnych zbiorów, zabytkowych kamienic, tablic upamiętniających działalność żydowskich instytucji, czy Żydów częstochowian zasłużonych nie tylko dla lokalnej społeczności, na terenie miasta można odnaleźć żydowskie mogiły i tablice poświęcone pamięci ofiar ludobójczej polityki okupantów.
Wszystkie te ślady dokumentujące losy Żydów częstochowian to niezwykłe źródło wiedzy o historii Żydów i dziejach miasta. Warto ruszyć w podróż śladami częstochowskich judaików, by poznać ich i naszą przeszłość.
Stała ekspozycja „Żydzi częstochowianie” poprzez zdjęcia, dokumenty i afisze ukazuje dawną, wielokulturową Częstochowę. Fotografie zgromadzone na wystawie zostały w znacznej części nadesłane przez rodziny dawnych obywateli Częstochowy pochodzenia żydowskiego. Wśród eksponatów znajdują się też kopie oryginalnych aktów prawnych z XIX wieku określające zasady prawne, na jakich funkcjonowała w mieście społeczność żydowska w okresie zaborów, a także plakaty z okresu międzywojennego i okupacji hitlerowskiej oraz trójwymiarowy model dawnej synagogi, zniszczonej podczas wojny przez Niemców.
Założony został na początku XIX w. przez gminę żydowską. To czwarta co do wielkości nekropolia tego typu w Polsce, z liczbą macew i grobów sięgającą 5 tysięcy. Najstarszy ocalały nagrobek pochodzi z początku XIX w. Na części nagrobków są jeszcze ślady oryginalnych polichromii. Tutejszy ohel zmarłego w 1920 r. cadyka Pinkusa Mendla Justmana jest corocznie odwiedzany przez chasydów z całego świata. Podczas II wojny światowej teren cmentarza był miejscem egzekucji częstochowskich Żydów – ich szczątki złożono w zbiorowych mogiłach. W tym czasie nekropolia uległa poważnemu zniszczeniu. Wiele macew i pomników na rozkaz władz okupacyjnych zostało wyrwanych i wykorzystanych jako surowiec do prac budowlanych. Po wojnie Okręgowy Komitet Żydowski odbudował zburzony mur, wykonano nagrobki osób zamordowanych przez Niemców. W 1986 roku cmentarz został wpisany do rejestru zabytków.
Masowy grób 127 osób zamordowanych przez Niemców 20 marca 1943 r. Byli to głównie żydowscy lekarze, inżynierowie, adwokaci i nauczyciele wraz z rodzinami.
Grób wojenny 6 żydowskich partyzantów poległych w walce o wolność 19 marca 1943 r.
Masowy grób około 500 żydowskich robotników z zakładów Hasag Pelcery i magazynów policyjnych przy ul. Garibaldiego, a także kilkudziesięciu policjantów żydowskich z rodzinami. Zamordowano ich 20 lipca 1943 r. na cmentarzu żydowskim. Nad grobem wzniesiono pomnik.
4 stycznia 1943 r. na Rynku Warszawskim, przed bramą małego getta, członkowie częstochowskiej Żydowskiej Organizacji Bojowej z grupy Nadrzeczna 66 zaatakowali dwóch dowodzących akcją policyjną Niemców. Zginęli wówczas dwaj żydowscy bojowcy, a 25 innych Żydów Niemcy zabili w ramach odwetu. Po wojnie ich szczątki ekshumowano i przeniesiono na cmentarz, a nad ich grobem wzniesiono pomnik, który upamiętnia także innych poległych członków ŻOB w Częstochowie.
Mogiła wojenna poległych w dniu 26 lipca 1943 r. członków Żydowskiej Organizacji Bojowej w bunkrze na terenie getta częstochowskiego.
Zbiorowa mogiła wojenna bojowników żydowskich poległych w akcji na niemiecki pociąg wojskowy 22 kwietnia 1943 r. oraz żydowskich robotników kolejowych zamordowanych tego dnia przez Niemców w akcie zemsty.
Grób zmarłego 13 maja 1936 roku ostatniego rabina częstochowskiego Nachuma Asza. Jego posługa w Częstochowie, jako głównego rabina miasta, trwała ponad 40 lat. Był tak uznanym autorytetem moralnym i religijnym, że po jego śmierci żaden z duchownych nie zechciał objąć jego funkcji, poprzestając na tytule pełniącego obowiązki rabina.
Symboliczny grób Jakuba Rozenberga, ostatniego prezesa Gminy Żydowskiej w Częstochowie. W dniu pierwszej deportacji, 22 września 1942 r. został on skatowany przez Niemców i wrzucony do pociągu jadącego do Treblinki.
Budynek powstał w latach 60-tych XX w. dzięki ofiarności społeczeństwa, na fundamentach spalonej przez Niemców synagogi. Na ścianie gmachu wmurowana jest pamiątkowa tablica poświęcona Bronisławowi Hubermanowi – częstochowianinowi żydowskiego pochodzenia – światowej sławy wirtuozowi i wielkiemu humaniście.
Na strychu domu ukrywała się grupa żydowskich dzieci. Z tego budynku Niemcy wyprowadzili 6 ukrywających się partyzantów. Wśród aresztowanych był brat Zygmunta Rolata – Jerzy Rozenblat.
Żydowski Dom Dziecka mieścił się na ulicy Krótkiej 17 w latach 20. XX w.
Upamiętnia 40 tysięcy częstochowskich Żydów zamordowanych w obozie w Treblince. Umiejscowiony jest na terenie przystanku towarowego Warta, skąd 22 września 1942 roku Niemcy rozpoczęli deportację Żydów z getta. W 2006 r. podczas zjazdu członków Światowego Związku Żydów Częstochowian i ich Potomków zdecydowano o upamiętnieniu tych historycznych faktów pomnikiem, który został odsłonięty 20 października 2009 r. Inicjatorem i fundatorem monumentu jest Zygmunt Rolat, Przewodniczący Światowego Związku Żydów Częstochowian i ich Potomków.
Obok pomnika, zaprojektowanego przez rzeźbiarza Samuela Willenberga, znajduje się szklany panel z rozkazem wywozu 6 transportów częstochowskich Żydów do obozu zagłady w Treblince.
Lokal zajmował 6 pokoi i kuchnię, mieszcząc kancelarię, biuro sekretarza zarządu, sale obrad, biuro stanu cywilnego i gabinet przewodniczącego.
Wzniesiony w latach 1909–1913 przez Towarzystwo Dobroczynności dla Żydów „Dobroczynność” na posesji przekazanej nieodpłatnie przez władze miasta - otwarty 6 listopada 1913 r.Obecnie szpital miejski. Na bocznej ścianie budynku znajduje się tablica pamiątkowa.
Powstało w 1917 r. Pierwsza siedziba mieściła się przy ul. Jasnej (dziś Waszyngtona), później przez wiele lat przy ul. Dąbrowskiego 3a. Znaczącą rolę w Towarzystwie odgrywali bracia Henryk i Józef Markusfeldowie, Abram Sojka, Mojżesz Mokrauer, Leon Kopiński i Sandstein.
Upamiętnia ofiary „krwawego poniedziałku” - Polaków i Żydów rozstrzelanych 4 września 1939 r. na terenie miasta przez żołnierzy Wehrmachtu.
Otwarta w 1916 r. szkoła prywatna malarza i grafika Pereca Willenberga.
Z inicjatywy nadrabina Nachuma Asza w 1905 r. powstała łaźnia rytualna. Był to wówczas duży, nowoczesny i wyposażony w najnowsze urządzenia sanitarne budynek, na który środki przeznaczyła gmina żydowska.
Upamiętnia żydowskich robotników przymusowych fabryki amunicji Hasag-Pelcery, zatrudnionych tu od czasu likwidacji częstochowskiego getta. Od czerwca 1943 r. do stycznia 1945 r. przy fabryce istniał obóz pracy, przez ostatni miesiąc prowadzony przez SS jako filia KL Auschwitz.
W 1912 r. Abram Rozenblat był założycielem pierwszej w Częstochowie szkoły elementarnej z nauczaniem wyłącznie w języku polskim.
Utworzona w 1898 r. przez braci Henryka i Józefa Markusfeldów, którzy własnym kosztem wznieśli budynek szkolny, jako upamiętnienie zmarłych rodziców. Szkoła prowadzona na bardzo wysokim poziomie, kształciła stolarzy, ślusarzy i mechaników. Przyjmowano także uczniów nie-Żydów.
Magazyny zarekwirowanych mebli żydowskich i warsztaty naprawcze, zatrudniające żydowskich rzemieślników. Pracownicy, kierowani przez Machła Birencwajga, ukryli tu i uratowali od śmierci setki osób.
Nachum Asz (1858-1936) sprawował funkcję rabina najdłużej w historii miasta i był najwybitniejszym żydowskim duchownym cenionym za erudycję talmudyczną. Uchodził za największego znawcę problematyki uboju rytualnego.
Tablica upamiętnia około 2 tys. Żydów z częstochowskiego getta, rozstrzelanych przez Niemców w dniach od 22 września do 15 grudnia 1942 i pogrzebanych w dwóch masowych grobach.
Szkoła powszechna Żydowskiej Organizacji Szkolnej w Częstochowie. Językiem wykładowym był jidysz. W czasie okupacji mieścił się tutaj żydowski szpital zakaźny.
Powstało w 1925 roku. Początkowo mieściło się przy ul. Kilińskiego 25, później w budynku własnym przy Focha 24.
22 września 1942 r., podczas likwidacji częstochowskiego getta i wysyłki jego mieszkańców do Treblinki, Hersz Frajman ukrył 27 członków swojej rodziny w piwnicy tego budynku. Sam pozostał na zewnątrz, aby zaopatrywać ich w żywność. Po 23 dniach przeprowadził ich do nowo utworzonego małego getta, dzięki czemu większość z nich przeżyła Holokaust.
Tablica poświęcona pamięci Żydów częstochowskich, wymordowanych przez oprawców hitlerowskich oraz upamiętniająca bohaterów Żydowskiej Organizacji Bojowej, poległych w walce z okupantem niemieckim w latach 1939-1945.
Tablica poświęcona pamięci Żydów pracujących przymusowo podczas II Wojny Światowej w obozie pracy „Hasag-Warta” - niemieckiej fabryce amunicji na ul. Krakowskiej.
Pomysł na budowę Nowej Synagogi zrodził się w latach 90. XIX wieku wśród społeczności żydowskiej dążącej do asymilacji z polską kulturą i społeczeństwem. Budowę rozpoczęto w 1899 roku, na rogu ulic Spadek i Aleksandrowskiej (obecnie ulica Wilsona).
Budynek wzniesiono na planie prostokąta,w stylu neoklasycystycznym. Przedsionek synagogi przykryty był kopułą. Fasadę zdobił portyk o czterech kolumnach zwieńczony trójkątnym tympanonem z hebrajskim napisem „Otwórzcie bramy, niech wejdzie naród sprawiedliwy, który dochowuje wierności!”. Ponad napisem umieszczono tablice Dekalogu i gwiazdę Dawida.
Przy synagodze utworzono szkołę kantorów, której absolwenci zdobywali sławę w wielu krajach Europy i Stanach Zjednoczonych, a także Instytut Judaistyczny, który miał na celu kształcenie młodzieży.
We wrześniu 1939 roku Niemcy obrabowali Nową Synagogę z kosztowności, a 25 grudnia tego samego roku podpalili budynek. Wypalone mury przetrwały do połowy lat 50. XX wieku, kiedy to rozpoczęła się w tym miejscu budowa miejskiej filharmonii.
Na skutek antysemickiej polityki nazistów częstochowska społeczność żydowska została odseparowana od pozostałej części miasta. 9 kwietnia 1941 r., decyzją niemieckiego starosty Richarda Wendlera, szwagra Heinricha Himmlera, utworzono „żydowską dzielnicę mieszkaniową”.
Częstochowskie getto było czwarte co do wielkości w Polsce po Warszawie, Krakowie i Łodzi. Nie zostało jednak odgrodzone murem. Na ulicach wylotowych getta stały posterunki policji żydowskiej.
Po likwidacji getta i deportacjach 40 tys. Żydów do obozu zagłady w Treblince, Niemcy utworzyli dla pozostałych przy życiu obóz pracy przymusowej, tzw. małe getto, w którym uwięziono ponad 5000 osób. Już 25 czerwca 1943 r. Niemcy rozpoczęli likwidację obozu, osoby zdolne do pracy umieścili w zakładach Pelcery i hucie na Rakowie, gdzie tworzono fabryki amunicji koncernu Hasag. Pozostałe osoby, głównie starców, kobiety i dzieci rozstrzelano na cmentarzu żydowskim.
Urząd Miasta Częstochowy
ul. Śląska 11/13
42-217 Częstochowa
tel. centrala: +48 34 370 71 00
fax centrala: +48 34 370 71 70
NIP Urzędu Miasta: 5730115304
REGON Urzędu Miasta: 000515738
NIP Gminy Miasta Częstochowa: 5732745883
REGON Gminy Częstochowa: 151399002
info@czestochowa.um.gov.pl
Elektroniczna skrzynka podawcza ePUAP
adres skrytki ePUAP: /97j3t1ixjk/SkrytkaESP
GODZINY PRZYJĘĆ:
Poniedziałek 07:30 - 15:30
Wtorek 07:30 - 17:00 *
Środa 07:30 - 15:30
Czwartek 07:30 - 15:30
Piątek 07:30 - 15:30
*szczegóły tutaj szczegóły o informacji: Godziny pracy Urzędu
