Tuż za końcem ulicy Mstowskiej, na wzgórzu za stadniną koni TKKF Pegaz, znajdują się pozostałości pradawnej osady. Jej założyciele świetnie wykorzystali obronne ukształtowanie terenu na wzgórzu w zakolu Warty i jej mokradeł. Archeolodzy znaleźli tam materiały datowane na wczesną epokę żelaza oraz wczesne średniowiecze. Stwierdzono trzy fazy użytkowania warowni – pierwszą łużycką oraz dwie wczesnośredniowieczne. Dostrzeżona przez archeologów konstrukcja z kamieni wapiennych, wykańczająca wał, jest tożsama z tymi, które w tamtym okresie powstawały na terenie Czech i Moraw. Chcąc poczuć ducha dawnych czasów, warto wybrać się tam podczas czerwcowego pikniku archeologiczno-rycerskiego. Dodatkowo kulturę łużycką możemy bliżej poznać w Rezerwacie Archeologicznym przy ul. Łukasińskiego 20.

Po upadku powstania warszawskiego część mieszkańców stolicy musiała z niej uciekać. Pośród nich były osoby funkcyjne w Armii Krajowej, w tym generał Leopold „Niedźwiadek” Okulicki. Na przełomie 1944 i 1945 roku przebywał on w Częstochowie. Budynek przy ul. 7 Kamienic 21 stanowił jego tymczasową kryjówkę, z której jako Komendant nadzorował działania Armii Krajowej oraz wydawał rozkazy. Częstochowa nazywana bywa, przez niektórych nieco na wyrost, ostatnią stolicą Polskiego Państwa Podziemnego, bowiem stąd wyszedł rozkaz o rozwiązaniu Armii Krajowej. Okulicki zalecił swym żołnierzom, aby dalej działali na rzecz niepodległego kraju, lecz w formie dyskretnej, bez centralnej władzy, pozostawiając mimo wszystko wypracowaną sieć kontaktów. Wydarzenie to było reakcją na postępującą ofensywę sowiecką. Okulicki z czasem został pojmany przez Sowietów i wraz z innymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego został skazany w ramach tzw. „procesu szesnastu”. Zmarł w 1946 r. w więzieniu. Nazwiskiem Okulickiego została nazwana jedna z ulic w Częstochowie.

Fundacja klasztoru miała miejsce w 1382 roku. Z czasem nabierał on znaczenia i stał się również twierdzą obronną. Wszystkim znane jest hasło „Potop szwedzki”, nawiązujące do najazdu Szwedów na nasze ziemie w XVII w. W jego trakcie, po ponad miesięcznym oblężeniu, załodze broniącej klasztor i dowodzonej przez Ojca Augustyna Kordeckiego, udało się odeprzeć atak. Tę bitwę upamiętnił Henryk Sienkiewicz w swojej prozie i Jerzy Hoffman w jej filmowej adaptacji. Natomiast w XVIII w. Konfederaci Barscy, z Kazimierzem Pułaskim na czele, podstępem przejęli twierdzę, która stała się ich ostoją. Podczas natarcia wojsk rosyjskich Jasna Góra znów stawiła opór i pozostała na pewien czas schronieniem dla wojsk konfederatów. Oryginalne wały obronne twierdzy zostały rozebrane z rozkazu cara Aleksandra I na początku XIX w., jednak niewątpliwie dziś te odbudowane nadal stanowią wielką atrakcję turystyczną. Kluczowym elementem ich konstrukcji są bastiony, czyli narożne umocnienia umożliwiające wprowadzenie tam chociażby armat i ostrzał pod samymi murami.

We wrześniu 1939 roku nasze miasto znajdowało się kilkadziesiąt kilometrów od zachodniej granicy kraju. Groźba wybuchu wojny spowodowała mobilizację 7 Dywizji Piechoty, która na linii Krzepice – Lubliniec oraz w samej Częstochowie miała spowalniać spodziewane natarcie. Zadanie to było realizowane w pierwszych trzech dniach wojny: pierwszego na zachód od Częstochowy, drugiego w samym mieście, a trzeciego nasze oddziały wycofały się w okolice Złotego Potoku. O tych wydarzeniach przypominają m.in. polskie schrony na terenie miasta połączone w, nieoznakowany w terenie, szlak „Reduta Częstochowa 1939”. Tablica informująca o nim znajduje się przy ul. Nowowiejskiego, tuż przy budynku Odwachu. Jeden z lepiej zachowanych schronów można z kolei znaleźć przy ul. Radomskiej, przy parkingu cmentarza komunalnego Dodatkowo, wrześniową atmosferę marszu można poczuć, wybierając się na zielony szlak pieszy 7 Dywizji Piechoty, prowadzący z Kręciwilka przez Choroń w stronę Złotego Potoku.